نقش فعالیتهای تکتونیکی در توسعه شکافهای بزرگ دشت نیشابور

منطقه مورد مطالعه شامل دشت¬های نیشابور و سبزوار واقع در بخش شمال شرقی کشور می باشد. شکاف¬های متعدد طولی در دهه اخیر این منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. این شکاف¬ها اغلب در پهنه هایی با رسوبات کواترنری ریزدانه قرار گرفته اند. ضخامت این رسوبات در غرب دشت 80 متر و در شهر نیشابور حدود 75 متر در جنوب شرق 50 متر در شمال شرق 180 متر و در اراضی باغرود و سالاری حدود 200 متر می باشد. گستره مورد مطالعه، بین کوه¬های بینالود و جغتای قرار گرفته و تقریباً در مرز بین دو استان لرزه زمین¬ساخت ایران مرکزی و کپه داغ واقع شده اند. زمین¬لرزه ها در گستره مورد مطالعه اساساً دارای دو سازوکار معکوس و راستالغز می باشند. به¬طور کلی لرزه خیزی منطقه مرتبط با گسل های بینالود، نیشابور و شمال نیشابور بوده و حداقل شش زمین لرزه تاریخی با بزرگای بیش از 0/7 ms در کمتر از 800 سال در منطقه روی داده است. از این میان گسل نیشابور با سازوکار رانده یا معکوس و شیب به سمت شمال نزدیکترین فاصله سطحی را از نقطه مرکزی مطالعات (34 کیلومتر) دارد. رومرکز هیچ زمین لرزه تاریخی یا دستگاهی بر روی مناطق دارای شکاف قرار نمی¬گیرد. بر اساس شواهد ریخت¬زمین¬ساختی، گسل خاصی بر روی مناطق شکافدار قرار نگرفته است. بیشینه شتاب زمین لرزه متوجه بخش های شمال غربی شهر نیشابور و در ارتباط با جنبش گسل های نیشابور، شمال نیشابور و بینالود می باشد. شکاف¬های مربوط به منطقه بازوبند، در پهنه با شتاب بین 6/0 تا 9/0 گال قرار گرفته¬اند در حالی که شکاف¬های منطقه اردمه به مراتب متحمل شتاب کمتری در حدود 35/0 گال می شوند. شکاف¬های منطقه ملونه در پهنه¬ کم خطر با شتاب ناچیز 18/0 گال قرار دارند. نرخ فرونشست منطقه 10 سانتی¬متر در سال است. برداشت بی رویه آب¬های زیر زمینی موجبات فرونشست سراسری دشت های نیشابور و سبزوار را فراهم آورده که داده های gps موید آن است. علت اصلی شکاف¬های شعاعی در حوالی روستای اردمه، به تخلیه دفعی و موضعی آب زیرزمینی این منطقه نسبت داده می شود. بر اساس مطالعات ژئوالکتریک، گسلی کواترنری به نام گسل بازوبند، را در امتداد شکاف¬های اطراف روستای بازوبند، مکان یابی گردیده و لذا حداقل امتداد یافتگی شکاف¬ها را می توان به امتداد گسل مذکور منسوب دانست. در خصوص شکاف¬های جنوب غرب سبزوار، با توجه به نبود داده های زیر سطحی، و وفور چاه¬های عمیق و نیمه عمیق در حوالی این شکاف¬ها، تنها عامل برداشت بی رویه آب و افت سطح آب های زیر زمینی را می توان به عنوان علت اصلی توسعه شکاف¬ها، موثر دانست.